🔊 Niobe, także Nioba (gr. Νιόβη Nióbē, łac. Niobe, Nioba) – w mitologii greckiej królowa Teb, małżonka Amfiona, jednego z "tebańskich Dioskurów". Była córką Tantala, króla lidyjskiego Sipylos, i plejady Tajgete (według innych wersji – hiady Dione), siostrą Pelopsa. Z Amfionem miała 7 synów i 7 córek, zwanych Niobidami. Obraziła bogów swoją pychą, szczycąc się posiadaniem licznego potomstwa i wynosząc się ponad Leto (Latonę) – matkę Apollina i Artemidy. Kiedy Manto, córka Tejrezjasza, wezwała Tebanki do złożenia ofiary Leto i jej dzieciom, królowa odmówiła lekceważąc ofiarę dla bogini mającej tylko dwoje dzieci. Zniewagę tę pomściły one same, zabijając Niobidów z łuków na oczach matki. Rozpaczającą Niobe Zeus z litości zamienił w skałę, którą wicher przeniósł do Azji Mniejszej, gdzie pozostała na zawsze jako góra Sipylos. Na wieść o stracie synów śmierć miał zadać sobie również Amfion. Przy życiu pozostało jedynie dwoje z dzieci Niobe: Chloris i Amyklas. Istnieje również inna wersja mitu, w którym Niobe jest córką nie Amfiona, a Asaona, i żoną Filottosa z Asyrii. Po śmierci męża na polowaniu Assaon zapragnął posiąść swą córkę, wbrew jej woli. Assaon zaprosił więc dzieci Niobe na ucztę, podczas której podpalił pałac, sprowadzając śmierć na swoje wnuki. Drzewo genealogiczne Niobe Potomkowie Niobe Nadnaturalną przemianę fizyczną Niobe interpretowano jako skamienienie z rozpaczy i bólu, co obrazowo utrwalił Owidiusz w Przemianach (VI, 152nn). Tragiczny los Niobe i jej potomstwa stanowił częsty motyw już w literaturze (dramat, m.in. Ajschylos, Sofokles) i w sztuce antycznej. Z epoki hellenistycznej pochodzi grupa 17 rzeźb przedstawiających śmierć Niobidów – dzieło anonimowego twórcy powstałe ok. 320-280 r. p.n.e., którego centrum stanowiła postać Niobe z tulącą się do niej najmłodszą córką. Niemal komplet replik tego zespołu (odnaleziony w 1583 w Rzymie) znajduje się we florenckiej Galerii Uffizi. Wiadomo, iż motyw ten odwzorowywały także greckie malowidła wazowe (np. krater Malarza Niobidów). Z licznych kopii i naśladownictw w epoce rzymskiej zachowały się reliefy. W sztuce nowożytnej był to również temat podejmowany w malarstwie (np. przez Tintoretto czy J.L. Davida). W Polsce, zainspirowany rzeźbą nieborowską Konstanty Ildefons Gałczyński, był twórcą poematu Niobe (1958), do którego Kazimierz Serocki skomponował utwór wokalno-instrumentalny (1968). Odkrycie w 1844 przez berlińskiego mineraloga H. Rose pierwiastka podobnego do tantalu, nasunęło mu myśl nazwania go niobem (obydwa występują w kolumbicie). Imię to nosiła w mitologii greckiej również pierwsza kobieta – córka Foroneusa (uważanego według tradycji argiwskiej za "pierwszego człowieka") i nimfy Laodyke. Była też pierwszą ludzką kochanką Zeusa, z którym miała syna Argosa, króla Foronei.