🔊 Biologia (z gr. βίος, bios – życie; λόγος, logos – słowo, nauka) – nauka przyrodnicza badająca życie. Część jej obszarów należy do nauk ścisłych. Wiedza o organizmach była gromadzona już w prehistorii, jednak wyodrębnienie się biologii jako samodzielnej nauki przyszło w XIX wieku. Wtedy też rozwinęła się myśl ewolucyjna; o ile hipotezy pokrewieństwa gatunków istniały już wcześniej, to właśnie w tym stuleciu pojawiły się pierwsze modele wyjaśniające zmienność biosfery. Lamarkizm poprawnie powiązał ten proces z przystosowaniem (adaptacją) organizmów do środowiska, jednak błędnie opisał mechanizm przemian, postulując dziedziczenie cech nabytych. Dopiero darwinizm podał główną przyczynę różnic międzypokoleniowych – dobór naturalny. XIX stulecie to też początki genetyki w pracach Gregora Mendla oraz obalenie samorództwa. Wiek XX przyniósł rewolucję przez rozwój biologii molekularnej – udało się ustalić budowę i funkcje kluczowych makromolekuł charakterystycznych dla organizmów żywych jak białka i kwasy nukleinowe; postępy badań w tej skali przyczyniły się do upadku witalizmu. W XXI wieku biologia bada życie na wszystkich poziomach organizacji, docieka jego pochodzenia i występowania poza Ziemią. Z biegiem lat biologia zaczęła korzystać z osiągnięć kolejnych nauk, uważanych za bardziej podstawowe jak nauki o Ziemi, chemia, fizyka, nauki o Kosmosie, matematyka czy różne nauki techniczne jak informatyka. Wiąże się to z powstawaniem dziedzin interdyscyplinarnych jak biogeografia, biochemia, biofizyka, astrobiologia, biomatematyka czy bioinformatyka. Z drugiej strony biologia jest fundamentem nauk „wyższego poziomu” jak psychologia, medycyna czy biotechnologia z agronomią. Osiągnięcia biologii wywarły też wpływ na inne obszary kultury jak sztuka czy doktryny filozoficzno-religijne, np. przez zakwestionowanie różnych mitologii. Między innymi z tego powodu rozwój i rozpowszechnianie wiedzy biologicznej próbowano tłumić oraz cenzurować: niektóre religie odrzucały, a w latach 20. XXI wieku czasem dalej odrzucają ewolucjonizm, zwłaszcza jego darwinowską postać oraz ewolucyjną antropogenezę, promując pseudonauki jak kreacjonizm biologiczny; ideologia marksistowska przez pewien czas popierała łysenkizm przeczący odkryciom genetyki oraz mechanizmom darwinowskim; degradacja biosfery przez globalne ocieplenie bywa kwestionowana lub deprecjonowana przez pewne formy negacjonizmu klimatycznego.Za rozwój biologii przyznawane są nagrody: przedstawiciele tej dziedziny otrzymują czasem Medale Copleya, Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny i Nagrody Shawa, a oprócz tego powstały laury specjalnie dla biologów jak odpowiednia dziedzina Nagrody Crafoorda. Polskich badaczy życia wyróżnia między innymi jedna z kategorii Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Od 1919 roku prace różnych towarzystw naukowych w tej dziedzinie koordynuje Międzynarodowa Unia Nauk Biologicznych (ang. IUBS).